Open Dag Greevelink-pleatsen

Samenvatting

Op zaterdag 10 juni 2023 had Boerderijenstichting Fryslân haar jaarlijkse excursie, waarbij bezoekers onder andere een bezoek brachten aan twee naast elkaar staande Greevelink-pleatsen in Sintjohannesga. Deze zijn destijds gebouwd door de rijke Gieterse vervenersfamilie Greevelink.

Het voorhuis van Streek 2 is in 1826 gebouwd en is nu een rijksmonument. Het heeft nog een tegelkamer met gehoute bedsteewanden en deels gemarmerde schouw en plinten. Ook de deuren in de gang waren oorspronkelijk gehout en de eigenaren Bernardien Roze en Wiebe Hoekstra hebben dat in oude luister terug laten brengen door de meesterschilders Frans en zoon Emiel Ruiter uit Lemmer.
Omdat niet iedereen zich vroeger houten panelen van duurdere houtsoorten en natuursteen in zijn interieur kon veroorloven, maar dat toch wel in huis wilde hebben, nam men zijn toevlucht tot geschilderde imitaties. Paneeldeuren in de gang of hal en de bedsteewanden werden vaak gehout: een imitatie die door de schilder met grote vakkundigheid werd aangebracht. Ook werd marmer door de schilder geïmiteerd, het zogenoemde ‘marmeren’. Zandsteen en hardsteenimitaties werden ook veel toegepast, waardoor er een smaakvol geheel ontstond.
Gelukkig is het vakmanschap in Friesland bewaard gebleven, met name dankzij vader en zoon Ruiter, die hier ook jaren les in hebben gegeven. Zij gaven bij Streek 2 uitleg over de schildertechniek van ‘houten’ en ‘marmeren’. De aanwezigen, van wie de meesten eigenaar van een historische boerderij, waren zeer geïnteresseerd.

 

De boerderij op Streek 4 is afgelopen jaar aangewezen als gemeentelijk monument en de huidige eigenaren Dick en Patricia Koopmans zijn de huzarenklus aangegaan om deze fraaie boerderij met neoclassicistische elementen te restaureren. Zij hebben de fundering moeten herstellen, de gevels restaureren evenals het Bentheimer geel dat moet suggereren dat hier natuursteen was aangebracht.
Op dit adres was restauratievoeger Harmen Schippers, die het voegwerk zowel bij Streek 2 alsook op Streek 4 heeft hersteld, aanwezig om uitleg te geven. Historisch voegwerk vergt specialistische kennis en vakmanschap. Mede dankzij deze meester-ambachtslieden is het mogelijk onze monumenten voor de toekomst te bewaren en te conserveren.

Uitleg meesterschilder Emiel Ruiter uit Lemmer.

Sintjohannesga, Streek 2

Wanneer veenbaas en boer Johannes Tjerks Greevelink (ook wel geschreven als Greveling) in 1827 trouwt met Geertje Hendriks de Glee betrekken ze de voor hen gebouwde kop-rompboerderij aan De Streek 2 onder Sintjohannesga. De boerderij heeft een dwarsgeplaatst voorhuis met in het midden een gang en links en rechts een kamer. In beide kamers is het historische karakter goed bewaard gebleven. De linkerkamer heeft geheel betegelde wanden. De bloemtegels zijn afkomstig uit Makkum van de firma Tichelaar en gemaakt door Hendrik Bastiaans de Haan. De schouw en de bedsteewanden zijn gehout in okerkleur, waardoor ze de uitstraling hebben van een ‘rijke’ houtsoort. De plint en bij de schouw is een aantal elementen gemarmerd.

 

De voorgevel van Streek 4 is geschuurd en onder het metselwerk komt de kleur Bentheimer geel tevoorschijn. Het voorhuis is op dit moment in verre staat gerestaureerd, waarbij Harm Schippers van Voegwerkherstel op vakkundige wijze het voegwerk heeft hersteld. Een arbeidsintensieve klus. Hij geeft deze middag uitleg over zijn werkzaamheden en geeft inzicht in historisch voegwerk.

Sintjohannesga, Streek 4

Naast de boerderij op Streek 2 staat een boerderij met een statig dwarshuis uit 1900, dat gebouwd is in opdracht van Johannes Hendriks Greevelink. Van de oorspronkelijke kop-rompboerderij werd in dat jaar de kop vervangen door dit dwarshuis. De voorgevel is opgetrokken in neo-renaissancestijl en de schuur werd vergroot. Hier werd in 1800 Johannes Tjerks Greevelink geboren, die na zijn huwelijk in 1827 op de nieuw door hem gebouwde boerderij Streek 2 gaat wonen.
Hier treffen we een brede gang in het midden aan met links en rechts ‘hoge’ kamers met bedsteewanden, binnenluiken en schouwen en deels nog de oorspronkelijk gehoute deuren. In de erachter liggende keuken is in de schouw een tegeltableau uit omstreeks 1811 aanwezig, afkomstig uit het vorige voorhuis.

 

Restauratievoeger Harmen Schippers in 2015 bezig met het terugbrengen van de snijvoeg met een kalkgebonden mortel bij de Greevelink-pleats Streek 2 in Sintjohannesga; de eerder onkundig aangebrachte daagvoeg in cementgebonden mortel veroorzaakte schade aan de steen en moest derhalve verwijderd worden. (WH)

Restauratieschilders

Wiebe Hoekstra en Bernardien Roze wonen in Sintjohannesga op een Greevelinkpleats uit 1826. Zij besloten in 2014 de gang in het voorhuis in oude luister te herstellen. Uit een eerder kleurenonderzoek was komen vast te staan dat de deuren oorspronkelijk gehout zijn geweest in eiken. Ook de balken in de gang waren gehout. De kleur van de deurkozijnen is niet helemaal duidelijk. De houtimitatie in de gang zal oorspronkelijk overeengekomen zijn met het houtwerk van de bedsteewanden, die nog steeds hun oorspronkelijke kleur hebben. De schoorsteenmantel is gemarmerd, evenals de plinten.

 

De schouw met eikenhout- en marmerimitatie in de originele kleuren uit 1826, de kozijnen zijn opnieuw gehout.

Bernardien Roze: ‘We wilden het historische karakter van de gang benadrukken. Het gaf de gang in het verleden juist haar statige karakter. Ook het bovenlicht met de symboliek van de wieg en het graf hebben we teruggebracht.’
Voor de balken, het plafond en de stijlen, die oorspronkelijk ook gehout waren, hebben zij voor de kleur Hardsteenbruin licht uit het Leidse kleurenpalet gekozen. Die kleur combineert zowel met de okertinten van de gehouten deuren alsook bij het roodbruin van de vloer. Voor de vloer werd gekozen voor Hullrood, een kleur die iets minder bruin is dan het klassieke Ossenbloedrood. Als afwerking op de balken werd een licht gehout streepje op de randen aangebracht. Deze werkzaamheden werden uitgevoerd door vader en zoon Frans en Emiel Ruiter.

 

Restauratie van een 17de-eeuws plafond in Zwolle.

Bernardien Roze: ‘Het geheel geeft volgens ons een historisch verantwoord beeld, terwijl het ook past bij onze meer moderne smaak. Wat ik bijzonder vind is dat mensen die verstand van eikenhout hebben, de structuur van eiken in de panelen herkennen. Ook zijn de brede planken waar de deur uit was gemaakt en waarvan de naden dichtgeplamuurd waren, weer als zodanig zichtbaar zijn geworden. Iedere keer als ik door de gang loop kan ik er steeds weer van genieten.’
Frans en Emiel gaven tijdens de excursie op 10 juni een korte demonstratie omtrent houten en marmerimitaties op Streek 2 in Sintjohannesga, waar zij het schilderwerk buiten- en binnen hebben gedaan. In Zwolle heeft Emiel Ruiter in het Drostenhuis (woning van een rijke regent) de restauratie van het schilderwerk uitgevoerd. Hij beheerst de techniek van marmeren en houtimitaties zoals eiken- mahonie- en notenimitaties tot in de finesse. Ze zijn ook verantwoordelijk voor het restauratiewerk van plafondschilderingen in een 17de-eeuws pand in de Koestraat van Zwolle.

Openingsbeeld: Aankomst bij Streek 2. De deelnemers werden heel toepasselijk vervoerd door een historische bus van het NOV-Museum in Ouwsterhaule. 

Tekst: Wiebe Hoekstra