Monumentaal wonen op het Hogeland | Boerderijenstichting Fryslân

Samenvatting

Enne Jans Heerd is een rijksmonumentale boerderij die ligt op de wierde Maarhuizen, een eindje boven Winsum, Groningen. Gijs van Rhijn en Mayke Zandstra woonden er vanaf 2018 anti-kraak, maar nu is het voorhuis prachtig gerestaureerd. De schuren en het omliggende land vormen samen een podium voor natuur en cultuur. Een ‘pronkjewail’ om het in het Gronings uit te drukken.

Een wierde, terp in Friesland, was een veilige plek bij hoog water, van betekenis voor de wijde omgeving. Zo was dat ook bij de wierde Maarhuizen. Deze plek werd al bewoond sinds 600 voor Christus. Er staan een paar huizen op de wierde, waarvan de Enne Jans Heerd er één is. Gijs, de partner van Mayke, is theatermaker en al jaren actief in de culturele sector. Mayke is socioloog en werkt als projectleider in de sociaal-ruimtelijke sector.

Een plek met geschiedenis en verhalen
Mayke vertelt: ‘Wij waren al een tijd op zoek naar een plek waar wij een cultuurinitiatief konden starten. Wij dachten aan een plek waar mensen konden komen om weer op te laden. En een plek waar anderen hun aanbod konden laten zien. We hadden allerlei partijen gemaild over onze ideeën.’ Een jaar na die mailronde kregen ze een telefoontje van Staatsbosbeheer. ‘Zo kwamen we op Maarhuizen terecht.

Wij voelden meteen: dit is een plek met een identiteit, de ligging is prachtig, langs allerlei routes. Het is een plek met geschiedenis en verhalen.’ Maar meteen werd ook duidelijk dat er werk aan de winkel was. ‘Het pand was er niet zo goed aan toe. Er was lekkage in de schuur en de bramen groeiden naar binnen.’ Maar dat beeld hield ze niet tegen. ‘In 2017 hadden wij het gesprek en zijn we gestart met plannen maken. In 2018 vertrok de anti-kraakbewoner en toen zijn wij er zelf gaan wonen. We maakten het voorhuis zo goed en zo kwaad als het ging weer enigszins bewoonbaar.’

Rekenen en tekenen
Mayke en Gijs wisten lange tijd niet of hun plannen met de boerderij door konden gaan. Daar ging tijd overheen met een hoop rekenen en tekenen. ‘Maar we dachten: laten we alvast beginnen met de deur openzetten. We haalden het onkruid weg, wasten de ramen en vertelden aan iedereen die het maar horen wilde, wat we met ‘Op Maarhuizen’ voor plannen hadden. We hebben vanaf 2018 steeds meegedaan met Open Monumentendag. Dan kon iedereen zien hoe het er hier uitzag. Verder deden we mee als locatie voor de Zomerjazz fietstour, een evenement dat hier op het Groninger land al jaren in augustus veel bezoekers trekt.

Appelfeest
Ook hebben we ieder jaar een appelfeest in de boomgaard. Iedereen mag dan komen helpen met de oogst en ook zelf wat meenemen.’ De boomgaard is een van Mayke’s favoriete plekken: ’Hier staan veel oude boomsoorten. De oogst en het inmiddels traditionele appelfeest is weer achter de rug. Daarna is het tijd voor snoeien. Dat wordt gedaan door een organisatie uit Winsum die cursussen boomsnoeien geeft. Dat is een leuke samenwerking.’

Wonen op een wierde
Gijs en Mayke en hun kinderen vinden het erg leuk om in een monument en op de wierde te wonen. ‘Het is een plek met een verhaal, waar wij meteen nieuwsgierig en enthousiast van werden. Dat gebeurt niet alleen bij ons, merken we. Er komen hier veel mensen die een band hebben met deze plek. Daarom voelt het ook alsof deze plek niet alleen van ons is. Dit is een plek om te delen.’

Mayke en Gijs hebben twee zonen. Voor hen was het wonen op Maarhuizen een avontuur. Mayke: ‘Dit is een huis met geluiden, dat was wennen. En buiten is het om ons heen pikdonker. Dat vonden onze kinderen in het begin ook spannend. Maar inmiddels hebben ze allebei een mooie kamer en in de keuken hebben we in een van de bedstedes een mooi speelhoekje gemaakt. Wij leven veel aan de voorkant van het woonhuis, in de opkamers. Daaronder zit de kelderruimte, deze kamers liggen wat hoger. Er zitten veel hoge ramen in. Om je heen zie je de seizoenen voorbij trekken. Ik ben heel blij met het keukenblad. Het is een terrazzoblad van Diggels, waarin oude kloostermoppen verwerkt zitten, die we hier gevonden hebben.’

Crowdfunding
In een van de voorkamers zit boven de schouw een prachtige landschapsschildering van H.J. Aikes. De schildering stamt vermoedelijk uit het begin van 19de eeuw. ‘Er was flink wat restauratiewerk voor nodig om te zien hoe mooi het werk is,’ vertelt Mayke. ‘We zijn voor dit project een crowdfundingsactie gestart, via Voor de Kunst. Dat leverde de benodigde € 20.000 op. In combinatie met een bijdrage van het Fonds Meijer-Leima hadden we daarmee de begroting gedekt.
Toen de bruine vernislaag eraf ging, kwamen er prachtige heldere kleuren tevoorschijn.’ Dit werk werd gerestaureerd door Maikki Kivinen. Het overige schilderwerk, onder andere marmer- en houtimitaties, werd gedaan door Veldman en Veltman. ‘Zij hebben ook het kleuronderzoek gedaan voor de kleuren hier in het woonhuis.’ Toen de bruine vernislaag eraf ging, kwamen er prachtige heldere kleuren tevoorschijn.

Isoleren, luchtwarmtepomp en zonnepanelen
Het voorhuis werd gestript, de vloeren, muren en plafonds werden geïsoleerd door erkend restauratieaannemer Bouwgroep Dijkstra-Draisma. Er kwamen voorzetwanden en in de spouwmuur zit isovlas. ‘In de ramen zit isolerend monumentenglas. In het woongedeelte zijn in het voorhuis radiatoren in de vensterbanken onder de ramen geplaatst, in het tussenhuis zijn standaard plaatradiatoren toegepast. Alleen in de ruimte met een estrikkenvloer en een bijzondere muurschildering is vloerverwarming aangebracht.

De vloerverwarming zorgt ervoor dat er een constantere ruimtetemperatuur is, wat gunstig is voor het behoud van de muurschildering. De bedrijfsruimten zijn allen verwarmd door middel van vloerverwarming. Een hybride luchtwarmtepomp in combinatie met zonnepanelen zorgt voor warmte en elektriciteit.’ De zonnepanelen liggen op het dak van de schuren. ‘Ze liggen deels uit het zicht en een deel van de zonnepanelen is innovatief toegepast. Deze panelen zijn doorzichtig en functioneren voor de schuur als dakramen.’

Perspectief in aardbevingsgebied
‘Op Maarhuizen’ kreeg een belangrijke bijdrage uit het Nationaal Programma Groningen. Dit Programma is bedoeld om te werken aan nieuw perspectief in het aardbevingsgebied. ‘Wij zitten niet in het hart van het aardbevingsgebied, dat betekent dat we niet binnen het versterkingsprogramma vallen. Wel is er aardbevingsschade hersteld. Het Nationaal Programma Groningen ondersteunt de herbestemming van de boerderij met het oog op de toekomstplannen. Je merkt dat mensen het fijn vinden dat wij bezig zijn met een hoopgevend initiatief.

Erna Oosterveen (Monumenten.nl)
Tekstschrijver, trainer en communicatie-adviseur op het gebied van zorg, duurzaamheid en erfgoed.