Gemeentelijke gebreken

Samenvatting

Gemeenten en provincies kampen met een tekort aan capaciteit, deskundigheid en financiële middelen om erfgoed afdoende te beschermen. Hierdoor dreigt waardevol cultureel erfgoed, zoals historische gebouwen en landschappen, te verdwijnen of onvoldoende te worden benut. Dat komt naar voren uit de inventarisatie Erfgoed en Overheid, uitgevoerd door Lysias Advies.

Het onderzoek is gestart naar aanleiding van zorgen over de capaciteit en deskundigheid bij gemeenten en provincies op het gebied van erfgoed in de fysieke leefomgeving. Gemeenten en provincies spelen een centrale rol bij de zorg voor erfgoed. Zij vervullen verschillende (wettelijke) taken rondom archeologie, gebouwd erfgoed en cultuurlandschappen. De capaciteit en deskundigheid die zij daarvoor beschikbaar hebben, staat echter onder druk. Het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW) is daarom samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO) het programma Erfgoed en Overheid gestart. De resultaten van de inventarisatie vormen input voor dit programma.

 

 

Missende randvoorwaarden
Uit het onderzoek blijkt dat gemeentelijk erfgoedbeleid lijdt onder onduidelijkheid over overheidstaken en het gedecentraliseerde stelsel dat niet goed functioneert. Dit stelsel zou provincies en gemeenten ruimte bieden voor eigen invulling, maar door een gebrek aan mankracht, kennis en geld komen ze daar vaak niet aan toe. Volgens de onderzoekers zijn deze aspecten randvoorwaardelijk voor het uitvoeren van wettelijke taken en voor het oplossen van de knelpunten die naar voren zijn gekomen.
Lysias Advies stelt dat een verduidelijking van de wettelijke taken alleen effect heeft als een gemeente voldoende capaciteit heeft om ermee aan de slag te gaan, maar dat vraagt om voldoende draagvlak voor toekenning van die capaciteit. Een vicieuze cirkel ligt hierbij op de loer: wanneer er een gebrek is aan draagvlak is er onvoldoende toekenning van capaciteit, deskundigheid en middelen. Daardoor ontstaat er weer een gebrek aan capaciteit, deskundigheid en middelen wat vaak resulteert in een gebrek aan draagvlak.

 

 

Meer kennis nodig
Door gemis van deskundigheid zijn handhavingsprocessen vaak te tijdrovend en te kostbaar. Zo raakt erfgoed verwaarloosd en in het ergste geval verdwijnt het, bijvoorbeeld door gebrek aan handhaving bij achterstallig onderhoud of door illegale wijzigingen. De onderzoekers illustreren dit met voorbeelden zoals historische interieuronderdelen die in de container terecht komen of de sloop van karakteristieke panden omdat ze niet in het bestemmingsplan staan.

 

 

Externe aspecten vergroten problemen
Naast de knelpunten binnen gemeenten, zijn er ook veel zaken waar gemeenten weinig invloed ophebben die voor een vergroting van de problematiek zorgen. Denk aan de komende kortingen door het rijk op het gemeentefonds, een krappe arbeidsmarkt, de druk op de ruimtelijke en transitieopgaven en de veranderende maatschappelijke waarden. Volgens de onderzoekers verhogen deze aspecten de urgentie om de interne knelpunten op te lossen.

 

 

Oplossing volgens onderzoekers
Volgens Lysias Advies ligt de oplossing in het vergroten van het maatschappelijk, politiek-bestuurlijk en ambtelijk draagvlak voor erfgoed. Dat zou kunnen door meer duidelijkheid te creëren over de wettelijke taken die gemeenten hebben en daar lokale bestuurders meer bij te betrekken. Ook adviseren ze om erfgoedfuncties, met name bij kleinere gemeenten, aantrekkelijker te maken door een looninschaling op functie en niet op grootte van de organisatie. Tot slot zouden gemeenten er goed aan doen om veel meer samen te werken waardoor specialistische kennis kan worden gedeeld en breder kan worden ingezet.
Monumenten.nl/Foto: Mark Boss/Unsplash
Het volledige rapport is te lezen via www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2025/01/01/inventarisatie-erfgoed–overheid

Openingsbeeld: De zaagvloer van molen d’Heesterboom bij Leiden.