Het Zeeuwse (boerderijen-)landschap in transitie

Samenvatting

De herverkavelingen in de vorige eeuw van grote delen van de Zeeuwse polders hebben veel leesbaarheid van de historie laten verdwijnen. Echter, boerderijen en erven bleven veelal in stand en er werden nieuwe boerderijen bijgebouwd, zodat veel van de culturele ontwikkeling van het landschap toch nog zichtbaar is. Een nieuwe fase van transformatie is inmiddels aangebroken en de vraag is hoe we daarmee om moeten gaan.

Het landschap is sinds de eerste bewoning altijd in ontwikkeling geweest. Polders werden aangelegd, boerderijen en dorpen gebouwd en mettertijd steeds weer uitgebreid, aangepast en verbouwd als dat maatschappelijk of economisch noodzakelijk was. Ook in de nieuwe tijd die aanbrak na de Tweede Wereldoorlog en de Watersnoodramp deden zich grote veranderingen voor. Grond werd om economische redenen herverkaveld en er werden volgens nieuwe inzichten grote, nieuwe schuren gebouwd – inmiddels erfgoed dat ook cultuurhistorisch interessant is en het verhaal van de ontwikkeling vertelt.

 

 

Momenteel verkeren we opnieuw in een fase waarin grote veranderingen in het landschap aan de orde zijn. De energietransitie laat zijn sporen na in het landschap en de agrarische sector is sterk in beweging. Enerzijds wordt deze steeds grootschaliger en industriëler, anderzijds zijn er ontwikkelingen naar een meer kleinschalige, collectieve en duurzame agrarische sector.

Omdat boerderijen voor een groot deel het verhaal vertellen van de historie van het landschap, is het van belang hier zorgvuldig mee om te gaan. Zo voorkomen we dat er nog meer leesbaarheid wordt uitgewist. De Boerderijenstichting Zeeland, Erfgoed Zeeland en de Provincie Zeeland zien de verpaupering en teloorgang van veel boerderijen en met name schuren al jaren met lede ogen aan. Dit is de reden geweest voor de aanstelling van een ‘boerderijenregisseur’. Deze helpt eigenaren bij het vinden van een herbestemming voor schuren die economisch niet meer interessant zijn voor de agrarische sector. Een herbestemming die enig economisch rendement oplevert, is meestal de enige manier om de schuur te behouden.

 

 

Inmiddels heb ik als boerderijenregisseur zeventien boerderijen onder handen gehad en een adviesrapport gemaakt voor een haalbare herbestemming. Een aantal van de adviezen wordt momenteel verder als plan uitgewerkt en in een paar gevallen al concreet uitgevoerd. Een goede herbestemming hangt af van de plek, de financiële mogelijkheden, de betreffende gemeente en natuurlijk de eigenaar. De grootste hobbel is vaak de gemeente, die niet zo goed raad weet met herbestemmingen en de daarmee samenhangende veranderingen van de omgeving die daarmee gepaard gaan.

Hoeve d’Awe Polder
Een voorbeeld van een herbestemming is hoeve d’Awe Polder aan de Oude Polderdijk 2 in Baarland. Het betreft een boerderij die al sinds 1983 in bezit is van de huidige eigenaren en fungeert als centrum voor beeldende kunst, muziek en poëzie. De boerderij is sinds 1991 gemeentelijk monument. Omdat de eigenaren al op leeftijd zijn, zochten ze naar een herbestemming om de boerderij voor de toekomst te behouden. In nauw overleg met ook de kinderen van de eigenaren werd uiteindelijk geadviseerd om de boerderij om te vormen tot een zogenaamd ‘erfdeelproject’, een concept waarbij in dit geval vijf huishoudens samen wonen, voor elkaar zorgen en de boerderij en het erf op een ecologische manier onderhouden.

 

 

Met deze ontwikkeling zullen de boerderij en de omgeving enigszins veranderen, maar blijft het erfgoed voor lange tijd behouden en vertelt het straks ook weer een stukje geschiedenis van het landschap.
Het landschap zal altijd in ontwikkeling blijven. Dat is ook helemaal niet erg, als we de karakteristieken van het landschap en het erfgoed maar blijven bewaken.

Tekst: Levien de Putter, boerderijenregisseur Zeeland en architect BNA
Bron: boerderijenstichting@erfgoedzeeland.nl Zie: https://www.boerderijenstichtingzeeland.nl

 

Openingsbeeld: De ontwikkeling van de agrarische sector zichtbaar in het landschap: een wederopbouwboerderij nabij Baarland met latere uitbreidingen. (Foto Levien de Putter)